Filary poczucia własnej wartości – wzmacnianie stabilnej samooceny

Poczucie własnej wartości jest niezwykle istotnym elementem, który wpływa na większość obszarów funkcjonowania człowieka. Posiadanie stabilnego poczucia własnej wartości pomaga: budować satysfakcjonujące relacje, podejmować trafne decyzje, realizować plany, osiągać sukcesy w życiu zawodowym i prywatnym, czy podtrzymywać poczucie radości i szczęścia. Natomiast braki w sferze poczucia własnej wartości mogą być źródłem różnych problemów np. braku pewności siebie, poczucia niższości, braku samoakceptacji, poczucia winy i wstydu, czy lęku uogólniony. Niskie poczucie własnej wartości hamuje rozwój i ogranicza efektywne funkcjonowanie. Każdy ma w sobie potrzebę czucia się wartościowym, kompetentnym człowiekiem, który zna samego siebie. W aktualnych realiach co dzień spotykamy się z różnymi zmianami, co może generować lęk i napięcie, aby sobie z tym poradzić potrzebne jest zbudowanie solidnych fundamentów wewnętrznych. Warto zapoznać się
z artykułem, żeby pogłębić rozumienie zagadnienia poczucia własnej wartości i rozwijać je we własnym życiu.

Czym jest poczucie własnej wartości: definicja, jego podstawy, źródła

Definicje pojęcia „poczucie własnej wartości” mogą być różne. Poczucie własnej wartości jest powiązane z przekonaniem, że jestem wartościowym człowiekiem, zasługuję na dobro, jestem w stanie zaspokajać swoje potrzeby i osiągać sukcesy. Jest to poczucie, że jestem w stanie poradzić sobie z wyzwaniami i mam wpływ na swoje życie. Poczucie własnej wartości wiąże się także z zaufaniem do siebie – np. korzystaniem z informacji płynących z organizmu, czy intuicji.

Poczucie własnej wartości jest kształtowane zarówno przez elementy wewnętrzne jak i zewnętrzne. Z sfery wewnętrznej na poczucie własnej wartości wpływa system przekonań –styl myślenia oraz sposoby zachowania. Z kolei ze sfery zewnętrznej ważne są informacje otrzymywane ze środowiska oraz przeżywane doświadczenia. Poczucie własnej wartości wpływa na działanie, a działanie wpływa na poczucie własnej wartości – od niego zależy także poziom motywacji. Optymalne poczucie własnej wartości pomaga być wytrwałym w dążeniu do zmierzonych celów, natomiast niskie poczucie własnej wartości może pogłębiać bierną postawę. Poczucie własnej wartości oddziałuje na to w jaki sposób jestem odbierany/odbierana przez innych ludzi. Im więcej mam szacunku wobec siebie, tym większe prawdopodobieństwo, że inni również będą mieli takie podejście.

Wpływ poczucia własnej wartości na codzienne funkcjonowanie

Poczucie własnej wartości jest potrzebne do osiągania optymalnego funkcjonowania – problemy z nim związane mogą: ograniczać rozwój, utrudniać radzenie sobie ze stresem
i niepokojem, czy przyczyniać się do powstawania chorób. Osoby o niskim poczuciu własnej wartości częściej: unikają zaangażowania się, są podatne na trudności w sferze emocjonalnej, częściej postrzegają świat i wydarzenia jako zagrażające. Co może skutkować np.: mniejszą elastycznością, niezrealizowanymi planami, złymi decyzjami w relacjach, ciągłym poczuciem lęku, czy występowaniem szkodliwych nawyków. Z kolei osoby o optymalnym poczuciu własnej wartości częściej odznaczają się: elastycznością, niezależnością, radzeniem sobie ze zmianami, życzliwością, twórczym podejściem do życia i otwartością na współpracę. Ważne jest też to, że te osoby postrzegają porażki jako lekcje, akceptują je – jako część drogi rozwoju. Natomiast osoby o niskim poczuciu własnej wartości częściej odznaczają się sztywnością myślenia, doświadczają lęku , chciałyby unikać porażek.

Przekonanie o byciu wartościowym, może być pomóc w:

• wyznaczaniu i realizowaniu wartościowych wyzwań,
• podtrzymywaniu motywacji, wytrwałości wobec porażek i słabości,
• efektywnej komunikacji,
• pogłębianiu chęci dzielenia się ze światem swoimi umiejętnościami, talentami,
• otwieraniu się na nowe doświadczenia i kontakty z innymi,
• tworzeniu satysfakcjonujących relacji,
• osiąganiu: szczęścia, spełnienia, radości.

Warto zaznaczyć, że osoby o niskim poczuciu własnej wartości również mogą osiągać sukcesy, realizować zamierzone cele, ale mają one znacznie mniejszą zdolność od odczuwania zadowolenia ze swoich działań. Jest to powiązane z poczuciem wewnętrznej pustki, poczuciem bycia niewystarczająco dobrym. Istotne jest również to, że osoby o optymalnym poczuciu własnej radości mobilizują się pozytywnie tzn. szukają radości, chcą doświadczać szczęścia, wyrażać siebie. Natomiast u osób o niskim poczuciu własnej wartości częściej występuje lęk, chęć unikania cierpienia.

Filary poczucia własnej wartości – na czym można je budować?

Poczucie własnej wartości jest powiązane z wewnętrznym systemem przekonań. Optymalne i stabilne poczucie własnej wartości składa się z różnych, połączonych ze sobą elementów. Amerykański psychoterapeuta i filozof – Nathaniel Branden stworzył koncepcję filarów poczucia własnej wartości, która może być cenną wskazówką na czym warto opierać pracę nad sobą w tym obszarze.

6 filarów poczucia własnej wartości (według Branden`a) to:

• życie świadome,
• samoakceptacja,
• odpowiedzialność za siebie,
• asertywność,
• życie celowe,
• prawość.

Życie świadome – oznacza nastawienie na rozszerzanie horyzontów myślowych, aktywne poznawanie rzeczywistości, konfrontowanie się z trudnymi faktami, nieprzyjemnymi stanami oraz branie odpowiedzialności za kierowanie swoim życiem. Świadome życie to podejmowanie wysiłków, żeby jak najlepiej poznać i zrozumieć wszystko, co jest istotne
w kontekście celów, wartości oraz optymalne dostosowanie działań do wiedzy, którą posiadamy i rozszerzamy.

Samoakceptacja – poczucie własnej wartości bardziej dotyczy odczuwania, natomiast samoakceptacja jest związana z działaniem. Jej pierwszym poziomem jest bycie dla siebie dobrym, szanowanie i dbanie o siebie. Drugim stopniem jest nastawienie na doświadczanie, otwieranie się na myśli, uczucia, chęć uświadamiania sobie motywów swojego zachowania (zamiast wypierania, odcinania się od faktów i stanów). Kolejny poziom samoakceptacji to samowspółczucie, gdy czuję się źle lub popełniłem błąd – staram się poznać kontekst, intencje i motywy zachowania, żeby je lepiej zrozumieć i zaakceptować siebie.

Odpowiedzialność za siebie– to nastawienie na branie odpowiedzialności za swoje zachowania i wytrwałość w realizowaniu obranych przez siebie celów. Jest związana ze świadomością m.in. tego, że każdy jest odpowiedzialny: za decyzje, które podejmuje, za to w jaki sposób zaspokaja swoje potrzeby, za jakość komunikacji, za stopień świadomości, za zachowania wobec innych osób, czy za swoje szczęście.

Asertywność – rozumiana jako poszanowanie swoich potrzeb, pragnień, wartości oraz aktywne poszukiwanie optymalnych form okazywania ich w codzienności. Asertywność jest związana z nastawieniem na autentyczność – życie w zgodzie ze swoimi przekonaniami
i wartościami. W realizowaniu tej cechy istotny jest kontekst sytuacyjny – poszukiwanie adekwatnych form wyrażania siebie np. czasem lepiej będzie wyrazić swoje myśli słowami,
a w innych przypadkach lepiej pozostawić je dla siebie, zachowując wewnętrzną spójność
i świadomość, że wybieram takie zachowanie.

Życie celowe – to wykorzystywanie swoich zasobów do osiągania wyznaczonych przez siebie celów np. skończenie studiów, satysfakcjonująca praca w wybranym zawodzie, założenie rodziny, czy rozwijanie różnorodnych projektów. W tym obszarze ważna jest wydajność –dążenie do produktywności, podtrzymywanie wewnętrznej dyscypliny oraz budowanie poczucia skuteczności.

Prawość – oznacza spójność między wyznawanymi wartościami, przyjętymi standardami a zachowaniem. Jest nastawieniem na poszukiwanie zgodności między systemem wartości, a codziennymi zachowaniami. Prawość to realizowanie wartości w praktyce.

Ćwiczenie

Praca nad sobą wymaga podejmowania wysiłku, regularnego podejmowania ćwiczeń, które pomagają zmieniać siebie na lepsze. Poniżej znajdziesz przykładowe ćwiczenie związane z poczuciem własnej wartości.

Wykonaj poniższe zadania po kolei:

1. Znajdź czas wolny od zajęć, w którym będziesz mógł(a) spokojnie pomyśleć. Zadbaj
o przestrzeń – znajdź ciche miejsce, w którym czujesz się dobrze.

2. Przygotuj kartkę papieru i coś do pisania lub urządzenie elektroniczne, na którym będziesz mógł(a) zapisywać swoje przemyślenia.

3. Narysuj na kartce siebie (może być to symboliczny ludzik), jeśli ćwiczenie wykonujesz elektronicznie – wklej do pliku swoje zdjęcie.

4. Zastanów się: „Kim jestem?”. Opisz siebie w pięciu zdaniach.

5. „Jakie mam cechy?”. Wypisz co najmniej 5 cech, które Cię charakteryzują.

6. Zastanów się „Jak odbierają mnie inni ludzie?”. Zapisz 5 pomysłów.

7. Przyjrzyj się wszystkim zdaniom, cechom, które wypisałaś/wypisałeś ile z nich jest pozytywnych, ile obojętnych, a ile negatywnych?

To ćwiczenie ma na celu pogłębianie samoświadomości. Jeśli w odpowiedziach dominują stwierdzenia negatywne lub obojętne warto zastanowić się: co mogę zrobić, żeby zbudować bardziej pozytywny obraz siebie? Nathaniel Branden podkreślał, że „ze wszystkich sądów, które formułujemy w życiu, żaden nie jest tak ważny jak sąd o sobie samym”. To jaki mamy stosunek do samych siebie wpływa na to, czy jesteśmy dla siebie sojusznikami, czy wrogami, którzy sabotują podejmowane działania.

Poczucie własnej wartości a współczesne wyzwania

Aktualne realia to: szybkie zmiany, tysiące informacji, wysoka konkurencja, przełomy w świecie technologii, nowe wyzwania, które wymagają adaptacji. W takich warunkach poczucie własnej wartości jest niemal potrzebą ekonomiczną, która jest konieczna do przystosowania się do złożonego świata. Przy coraz większym zapotrzebowaniu na wyższy poziom wykształcenia i doświadczenia, jeszcze bardziej istotna staje się sfera psychologiczna – posiadanie rozwiniętych umiejętności miękkich np. elastyczności, kreatywności, inicjatywy, komunikatywności, czy poczucia sprawczości. Współczesny świat to również wielość możliwości – katalog dostępnych form: kształcenia, pracy, czy stylu życia wciąż się powiększa. Dlatego też ważne są dobrze ustalone priorytety, solidny fundament wartości, pogłębianie zaufania do siebie, budowanie poczucia sprawczości, by potrafić samodzielnie podejmować korzystne decyzje, wierzyć w siebie i możliwość realizacji celów. Poczucie własnej wartości jest fundamentem, który pomaga budować satysfakcjonujące życie.

Autor artykułu: Paulina Konieczna

Źródła:

N.Branden (2021) 6 filarów poczucia własnej wartości. Wydawnictwo Feeria.